Biruni’nin 6. Sorusu

Aristo, yönleri ve yönlerin belirlenmesini anlatırken sağın her cismin hareket başlangıcı olduğunu söylemiş, sonra da işi tersine döndürüp şöyle demiştir : “Semanın hareketi doğudandır; çünkü doğu sağdır.” Bu tersine döndürme caiz değildir ve kısır döngüye götürür.

İbn Sina’nın Cevabı

Aristo feleğin hareketinin doğudan olduğu kararına doğu sağ olduğu için varmamıştır. Aksine hareket doğudan belirdiği için doğuyu sağ yön kabul etmiştir. (*) Hayvanın hareketi sağdan olur. Hareket halindeki felek de, onun inancına göre canlıdır. Bu itibarla o, doğunun feleğin sağı olması gerektiğini söylemiştir. Aklı başında olan birinin feleğin doğudan hareket ettiğini sadece akla dayanarak saptamaya çalışması imkansızdır. Bu, şüphe götürmez bir şeydir. Çünkü feleğin hareket başlangıcı daima doğudur. Aksine Aristo, feleğin sağ yönünün yerini tespit ettikten sonra ona dayanarak feleğin sağ yönünün niteliğini belirtmek istemiştir.

Altıncı Sorunun Cevabına Biruni’nin İtirazı

(*) Doğuyu feleğin sağı olarak kabul ettiğin takdirde herhangi bir yerin doğu oluşu, başka bir yerin de batı olmasını gerektireceğinden felek bütünüyle aynı zamanda sağ ve bütünüyle aynı zamanda sol olur. (Biruni burada feleğin hareketine atıf yapmaktadır.) Oysa bu durumda kalan bir şeyin, anlam bakımından zıt iki isimle adlandırılması doğru değildir.