Konu başlığında yazıldığı üzere ”ağır süvari sınıfı” aslında Hellenistik dönemde ve sonrasında, özellikle Parthlar, Sasaniler, Selevkoslar, Romalılar ve Palmiralılar tarafından ordularında karakterize edilerek yer verilmiş olan katafrakt [1] sınıfını tarif etmektedir. Tıpkı falanks [2] sisteminde olduğu gibi katafrakt sınıfı da kendisini benimseyen ulusların yorumlamasına maruz kalmıştır. Bu yazıda Romalıların katafrakt süvarilerinin yorumlaması hususunda Parthların sahip olduğu rolü konu edindim.
PARTLAR TARAFINDAN KATAFRAKT SINIFININ TEŞKİLİ
Aslında Persler tarafından zırhlı bir süvari sınıfının yaratılması hususundaki ihtiyaçlar, I. Darius [3] ve oğlu Xerxes [4] tarafından gerçekleştirilen başarısız Yunanistan istilası sonrasında imparatorluğun gündemine gelmiştir. Kısacası Hellenlerin atlılara karşı oldukça etkili olan hoplitlerine [5] karşı bir alternatif oluşturmak gerekiyordu. Ancak Büyük İskender’in fetihlerine kadar bu ihtiyaç giderilememiş, zırhlı bir süvari sınıfı oluşturulsa da Makedon falanjistlerine [6] karşı vurucu bir güç olarak kullanılamamıştır.
Günümüz araştırma eserlerinde Parthların katafrakt sınıfını teşkil etmesine denk gelen zaman dilimine dair ayrılmalar var. Kimi araştırma eseri katafrakt sınıfının Büyük İskender’in haleflerinden olan Selevkoslar devrinde Makedon falanjistlerine ve taktiklerine karşı MÖ 2. yüzyılda geliştirildiğini savunsa da [7] kimi araştırma eseri de katafraktların, Parthların Romalılarla askeri münasebetlerinin başladığı MÖ. 1. asırda teşekkül edildiğini belirtir. [8] Ancak ben yazının konusu bakımından Romalılarla askeri münasebetlerin başladığı yüzyılı dikkate alacağım. Yine de Romalıların lejyonerlerine ya da Selevkosların falanjistlerine karşı geliştirildiği gerçeğini göz ardı etmezsek şöyle kesin bir yargıya ulaşabiliriz: Katafrakt sınıfı, piyade sınıflarına karşı oluşturulmuş bir seçenektir.
Ekipmanlara gelecek olursak eğer; katafraktlar tepeden tırnağa zırhla kaplı binicilerdi. Kalın plakalı zırhlarla kaplanmış göğüsleri, zincir zırhlarla kapanmış kolları, bacakları ve kapalı miğferleriyle derilerinin herhangi bir bölmesini görmek pek mümkün değildi. Binici gibi tıpkı atlar -ya da develer- da plakalı ve zincir zırhlarla kaplanıyordu. Mızrak olarak kontos, [9] kılıç olarak kesin olmamakla birlikte kopis [10] ya da benzeri bir yerel kılıç kullanıldığı tarif edilir. Binicinin tercihine göre gürz de kullanılır. Aynı zamanda ok ve yay da taşırlardı. Kısacası bu adamlar, döneminin panzerleriydi.
PARTHLARIN, KATAFRAKT SÜVARİLERİNİ ROMALILARA KARŞI İLK DEFA KULLANMASI
Parthlar ile Romalılar arasındaki ilk büyük askeri mücadele MÖ 53 senesinde Carrhae‘de [11] gerçekleşmiştir. Bu muharebeye dair en detaylı bilgileri Plutarkhos‘un [12] Bioi Paralelloi [13] adlı eserinin Crassus [14] hakkında yazdığı biyografiden [15] elde ediyoruz. Ancak ben Carrhae Muharebesi’nin siyasi sebep ve sonuçlarından ziyade muharebe ile alakalı bir özet geçmeyi müsait buldum.
Romalılar Carrhae Muharebesi’ne Crassus komutasında yaklaşık kırk bin askerle girmişti, bunların yedi lejyonluk kısmını piyadeler oluşturuyordu ve bu piyadeler birkaç bin kişilik Galyalı auxlia [16] süvarileriyle destekleniyordu. Ancak bu piyadeler deneyimsizdi ve yeterince eğitilmemişti, Roma’nın en güvenilir askerleri o dönemde Galya’da ve İspanya’da idiler. Parthlar ise Surenas [17] idaresinde yaklaşık olarak on bin süvariyle savaşacaktı, bu süvarilerin yaklaşık olarak binini katafraktlar teşkil ediyordu, kalanı ise hafif atlı okçulardı. Parthlar, Romalılar hakkında ihtiyacı olan istihbaratı almıştı, nerede olduklarını, kaç kişi olduklarını biliyorlardı ancak Romalıların Parth ordusuna dair en ufak bir fikri yoktu.
Crassus, antik kaynakların tabiriyle Doğulu casuslara kanarak ordusunu engebeli araziden düzlük alana çekmişti. Bu durum ordusunu bütünüyle atlı birimlerden kuran Surenas’ın lehineydi. İş bu halde Romalılar ovayı geçerken düz bir hat kurmak durumunda kalmıştı. Ardından Crassus tuzağa düştüğünü anlayarak lejyonlarına kare teşkil edecek şekilde bir düzen kurmasını emrederek savunma protokolünü uygulamıştı. Parth katafraktları tam bu sırada arkalarına atlı okçu desteğini alarak karenin tek tarafına doğru hücuma geçmiş ve tabiri caizse Roma hatlarını bir jilet timsali kesmiştir. Bu şok edici hücumun ardından Romalılar hatlarını bozmuş, katledilmiş ve kaçmaya başlamışlardı. Harbin ardından Crassus’un sonu ise ibret edici bir ölüm [18] olmuştu.
ROMALILARIN KATAFRAKT SINIFINI TEŞKİL ETMESİ
Romalıların katafrakt sınıfını oluşturmasına dair en eski bilgi bizi Hadrianus [19] dönemine götürüyor. Romalıların yeni kurulan katafrakt sınıfı şüphesiz Carrhae Muharebesi’nden Trajan‘ın [20] İran seferlerine kadar olan ki süre zarfındaki deneyimlerin ve esinlenmelerin temelinde yükselmiştir. Model olarak ise Parthların kullanıldığı açıktır. Katafrakt seçilen biniciler Romalılardan ziyade binicilikle arası iyi olan Galyalılar, Sarmatyalılar ve yine Parthlar gibi uluslara mensup bireylerden seçilmiştir. Romalılar, Parthlardan katafrakt sınıfının teşkil edilmesi hususunda ilham alırken, süvari düzeni, ekipmanlar ve eğitim gibi temel konulara değinmiştir. MS 3. yüzyıla gelindiğinde Romalı katafraktlar ya da namı diğer Cataphracti, Cataphractari ya da Clibanarii [21] süvarileri diğer süvari sınıflarına üstünlük oluşturacak vaziyete gelmiştir.
Dipnotlar
[1] Yunanca kökenli bir kelime olup anlamı ”zırhla korunan” ya da ”zırhla kaplanan”dır.
[2] Hoplit adı verilen antik mızraklı piyadelerin oluşturduğu savaş düzeni.
[3] MÖ 522 – 486 yılları arasında hüküm sürmüş Ahameniş İmparatoru
[4] MÖ 486 – 465 yılları arasında hüküm sürmüş Ahameniş İmparatoru
[5] Yunanistan kökenli mızraklı ve kalkanlı askeri birim.
[6] Makedon falanksını oluşturan uzun mızraklı piyadelerin her biri.
[7] FARROKH, Kaveh, Sasanian Elite Cavalry, Osprey Publishing, Peterborough, 2008, Sayfa 4.
[8] MIELCZAREK, Mariusz, Catapracti And Clibanari Studies On The Heavy Armored Cavalry Of The Ancient World, Ludz, 1993, Sayfa 51.
[9] İran kökenli, tahta saplı ve iki elle kullanılan uzun süvari mızrağı.
[10] Yunanistan kökenli, tek tarafı keskin, öne eğimli kılıç.
[11] Günümüzdeki Harran İlçesi.
[12] MS 47 – 127 yılları arası yaşamış Yunan tarihçi ve yazar.
[13] Plutarkhos’un ünlü Yunan ve Romalı tarihi figürleri kıyaslayarak kaleme aldığı biyografi kitabı.
[14] MÖ 115 – MÖ 53 yılları arası yaşamış Romalı siyasetçi ve general.
[15] Bahsi geçen biyografinin İngilizce çevirisi: http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html
[16] Latince’de ”destek” anlamına gelen Principatus döneminde başlayan, Roma ordusunda yabancı kökenli bireylerin askerlik yapmasını öngören sistem.
[17] MÖ 84 – 53 yılları arası yaşayan Parth kökenli general.
[18] Paraya, şan ve şöhrete düşkünlüğü ile bilinen Crassus, boğazından aşağıya eritilmiş altın akıtılarak infaz edilmiştir.
[19] MS 117 – 138 yılları arasında hüküm süren Roma İmparatoru.
[20] MS 98 – 117 yılları arasında hüküm süren Roma İmparatoru.
[21] Bahsi geçen askeri sınıf için tarihçiler arasında isim tartışmaları vardır. Detaylı bilgi için: NIKONOROV, Valerii, Cataphracti, Cataphractarii, Clibanarii: Another Look At The Old Problem Of Their Identifications, Material Of The International Conference, St. Petersburg, 1998.
Bibliografya
FARROKH, Kaveh, Sasanian Elite Cavalry, Osprey Publishing, Peterborough, 2008.
MIELCZAREK, Mariusz, Catapracti And Clibanari Studies On The Heavy Armored Cavalry Of The Ancient World, Ludz, 1993.
NIKONOROV, Valerii, Cataphracti, Cataphractarii, Clibanarii: Another Look At The Old Problem Of Their Identifications, Material Of The International Conference, St. Petersburg, 1998.
DEMİR, Muzaffer, Carrhae Savaşı’nın (MÖ 53) Sebepleri ve Sonuçları Üzerine Bazı Yeni Değerlendirmeler, Cedrus, Sayı 6, 2018.
SYVÄNNE, Ilkka, Parthian Cataphract vs. the Roman Army 53 BC-AD 224, HISTORIA I ŚWIAT, Sayı 6, 2017.