Ortaçağ’dan Portreler: İkinci Urfa Kontu ve Kudüs Kralı II. Baudouin

Bu içerik, Abdurrahman Onur Çalışır tarafından hazırlanmıştır.

Baudouin’in doğum tarihi tam olarak belirli olmamakla beraber 1060-1070 arasında doğduğu kabul edilmektedir. Babası Rethel Kontu I. Hugue, annesi ise Montlhéryli Melisende’dir. Baudouin’in Manasses ile Gervaise adında iki erkek ve Matilda ile Hodierna adında iki kız kardeşi olduğunu Haçlı tarihçisi Surlu William belirtmektedir. William her ne kadar Baudouin’in en büyük erkek evlat olduğunu söylese de, Manasses isminin geneleksel olarak Rethel Kontları tarafından büyük evlatlarına verdikleri göz önünde bulundurulursa onun büyük kardeş olması muhtemeldir. Dönemin kaynaklarında da Baudouin aile soyadı diyebileceğimiz Rethel sanının yerine ailenin elindeki Bourg kalesi ile anılır; ki bu durum da onun küçük kardeş olabileceği ihtimalini kuvvetlendirmektedir. Muhtemelen dini hissiyatlarının yanı sıra ailesinin sahip olduğu toprakların ağabeyine kalacağını düşünerek, kendisine ait toprakları ele geçirmek üzere Birinci Haçlı Seferi’ne katılmıştır. Surlu William Baudouin’in boyunun uzun olduğunu, saçlarının ince ve sarı olduğunu ve göğsüne kadar inen ince bir sakalı olduğunu yazar.

Birinci Haçlı Seferi’nde Baudouin

Aşağı Lorraine Dükü olan Boullionlu Godefroi’nın yeğeni olan Baudouin, Birinci Haçlı Seferi’ne Godefroi’nin ordusunda katılmıştır. Godefroi’nın kardeşi (I.) Baudouin’in 1097’deki Çukurova Seferi’ne katılmıştır. Sonrasında yine 1098 yılı başında (I.) Baudouin Maraş’ta ana ordudan ayrılıp Urfa’ya yönelince onunla beraber gitmiştir. I. Baudouin’in Urfa Kontluğu’nu kurmasının ardından yola çıkarak Sur’da Toulouse Kontu Raymond, Tankred, Dük Godefroi, Flandre Kontu Robert ve Normandiya Kontu Robert’ın yer aldığı ana Haçlı ordusuna yeniden katılmıştır. Ordu Akka-Hayfa-Kaysariye-Arsuf-Remle-Beytüllahim güzergahıyla 7 Haziran 1099’da Kudüs’ü kuşatmaya başlamışlar ve 15 Temmuz’da şehri alarak Müslüman ve Yahudilere karşı katliam uygulamışlardır. Kudüs alındıktan sonra Baudouin tekrar Urfa’ya dönmüştür.

URFA KONTU

1100 Sonbaharı’nda Urfa Kontu I. Baudouin ağabeyi Kudüs Hakimi Godefroi’nın ölümü üzerine Kudüs’e gidince, Baudouin’i kendi vassali olmak şartıyla Urfa Kontluğu’nun başına geçirmiştir. Artuklu Emiri Sökman 1101 Suruç’u kuşattığı zaman Prinkeps Baudouin şehri kurtarmaya gitmiş, ancak mağlup olarak Antakya’ya sığınmıştır. Sonra tekrar ordu toplayarak gelmiş, savaşta Sökman’ı mağlup ederek Suruç’u kuşatmadan kurtarmıştır. Yine 1101 yılında Malatya Hakimi Ermeni Gabriel’in kızı Morphia ile evlenmiştir.

1103’te Artuklulara ait Mardin civarını yağmalamıştır. 1104 Nisan’ı sonunda Artuklu Emiri Sökman’a ait Harran’ı kuşatmış ve burada kendisine Antakya Haçlı Prinkepsliği ordusu da katılmıştır. Bunun üzerine Artukoğlu Sökman harekete geçerek Musul Emiri Çökürmüş’ten yardım istemiştir. 13 Mayıs 1104’ta taraflar arasında yapılan Harran Savaşı’nda Kont II. Baudouin yenilerek, Çökürmüş’e esir düşmüştür.

İlk Esaret

Baudouin Musul’da esir hayatı yaşarken önce Türkiye Selçuklu Sultanı I. Kılıç Arslan’ın Musul ele geçirmesiyle onun eline, daha sonra da Çökürmüş’ün yerine Musul’a atabey olarak tayin edilen Çavlı’nın eline düşmüştür. 1108’de Courtenaylı Joscelin tarafından 30 bin dinar karşılığında Çavlı tarafından serbest bırakılmıştır. Kendisi esarette iken Urfa Kontluğu’nu, Antakya Prinkepsliği’nin başındaki Tankred yönetmekteydi.

İç Savaş

II. Baudouin Musul’dan Urfa’ya gelince Tankred’in adamı Richard, kendisine itaat etmediği sürece kontluğu ona devretmeyeceğini bildirmiştir. Baudouin ise bunu kabul etmeyerek Tâll Başir’e gitmiştir. Tankred, Tall Bâşir’de kendisine saldırdıysa da kısa çarpışmanın ardından geri çekilmiştir. Bunun üzerine Baudouin, Musul Valisi Çavlı ve Çukurova Ermenileri ile Tankred’e karşı ittifak yapmıştır. Tankred de o sıralarda Musul Valisi Çavlı ile anlaşmasızlığa düşen Halep Selçuklu Meliki Rıdvan ile ittifak kurmuştur. Taraflar arasında 1108’te Menbiç’te yapılan savaşta Baudouin ve müttefikleri Rıdvan-Tankred ittifakına yenilmiş, Baudouin de Ermeniler’e ait Arevıntan Kalesi’ne sığınmıştır. Sonrasında Tankred’in Richard’ı Urfa’dan Antakya’ya çağırması üzerine Urfa’ya gelerek yeniden kontluğuna kavuşmuştur. 1109’da Kudüs Kralı I. Baudouin’in isteği üzerine Tankred ile Trablus Kuşatması sırasında barışmışlardır.

Musul Atabeyi Mevdud’a Karşı

Mayıs 1110’da Musul Selçuklu Atabeyi Mevdud komutasındaki Selçuklu ordusunun Urfa’yı kuşatması üzerine diğer Haçlı liderlerinden yardım istemiştir. Kudüs Kralı I. Baudouin komutasında Trablus Kontu Bertrand ve Antakya Prinkepsliği’ni yöneten Tankred’in de bulunduğu yardım ordusu gelince Temuz 1110’da kuşatma kalkmıştır. İki ordu arasında sadece Müslümanların galip geldiği öncü kuvvetler arasında kısa bir çarpışma olmuştur. Sonrasında Mevdud geri Musul’a dönmüş ve ordular dağılmışlardır. 1111’de Mevdud tekrar bölgeye gelip Tell Bâşir’i kuşatmıştır. Bunun üzerine Baudouin, Efamiye’de Kral I. Baudouin, Tankred ve Bertrand ile birleşmiştir. Ancak kısa bir süre sonra Mevdud kuşatmayı kaldırarak bölgeden ayrılmış, böylece Haçlılar yeniden mevkilerine dönmüşlerdir.

Kontluğa Bağlı Ermenileri Tasfiye

1114’te, Mevdud’un yerine atanan, Musul Atabeyi Aksungur ile kendisine karşı ittifak yapan Keysun Hakimi Ermeni Vasil Dgha’yı, 1116’da esir eden Kilikya Hakimi I. Toros’dan satın almıştır. Onu hakim olduğu toprakları kendisine terketmesi şartıyla serbest bıraktıktan sonra 1116’da Vasil’e ait Keysun ve Raban’ı ele geçirmiştir. 1117’de Kûris (Cyrrhus) hakimi Ermeni Bagrat’ın topraklarını ve Gerger Hakimi Ermeni Konstantin’in topraklarını ilhak etmiştir. Konstantin’i yakalayarak Samsat’ta hapse atmıştır. 1117’de Ermeni Ebülgarîb’in elinden Suruç’u alarak adamı Puisetli Galeran’a vermiştir.

KUDÜS KRALI

Kudüs Kralı I. Baudouin’in ölmesi üzerine 14 Nisan 1118’te Kudüs’e gelerek krallığın başına geçmiştir. Yerine Urfa Kontu olarak ise Joscelin’i getirmiştir. 1118 Sonbaharı’nda Deraa’ya yağma akını düzenlemiş ve kendisine karşı harekete geçen Dımaşk Atabeyi Tuğtekin’in oğlu Börü’yü mağlup etmiştir. Antakya Prinkepsi Roger’in 28 Haziran 1119’da Halep Hakimi Artukoğlu İlgazi’ye karşı Sarmeda’da yaptığı Kanlı Meydan Savaşı’nda ölmesi üzerine Antakya’ya gelmiş ve prinkepsliğin yasal varisi olan II. Bohemund Avrupa’dan Antakya’ya gelene kadar prinkepsliğin yönetimini üzerine almıştır. 1119 Ağustosu-Eylülü’nde İlgazi’ye ait Halep toprakları olan Zûr’u ve Kefferrûma’yı Antakya Prinkepsliği’nin topraklarına katmıştır. Sonrasında Kefertab’ı kılıçla, Sermin ve Maarretumasrîn’i aman ile almıştır Daha sonra Antakya’ya gelerek işleri düzenlemiş ve tekrar 1119 sonunda Kudüs’e dönmüştür.

Kanun Düzenlemesi

16 Ocak 1120 tarihinde Nablus’ta krallığın soylularının ve ruhbanlarının katıldığı önemli bir konsey toplandı ve bazı kararlar alındı. Toplamda 25 maddeden oluşan bu kararlar Kudüs Krallığı’nın ilk yazılı kanunlarını teşkil etmekteydi. Alınan kararların tam metinleri elimize orijinal haliyle ulaşmamış olsa da bunlar daha sonraları gelişitirilecek olan krallık kanunlarının temellerini oluşturdular.

Öncelikle krallık içerisindeki soyluların ve ruhban sınıfının hiyerarşisi tespit edildi. Sonrasında krallık ile kilise arasındaki yükümlülükler ve sorumluluklar kararlaştırıldı. Akabinde cinsel ve medeni hukuka ilişkin suçların cezaları belirlendi; bu bölüm en uzun kanunun grubunu oluşturmaktadır (4-19). Son 6 kanun ise daha genel meseleler hakkındadır; ruhban sınıfının silah kuşanması, ruhbandan birisinin makamını bırakması, suç tasnii, hırsızlık vs.

Mücadeleye Devam

1120’e İlgazi Antakya Prinkepsliği’nden Kastun’u almış; ancak kısa sure sonra Baudouin de Esarib ve Zerdana’yı 1120 civarında İlgazi’nin Halep’te yerine vekil oalrak bıraktığı oğlu Süleyman’dan almıştır. 1121 Yazı’nda Dımaşk Atabeyliği topraklarına saldırmış, Ceraş Kalesi’ni alarak burayı yıktırmıştır. 1121 Eylülü-Aralığı arasında Dımaşk arazisi olan Hünasıra ve Burcu Sina’yı almış; Nukra ile Ahass’ı yağmalamıştır. Daha sonra Halep’e ait Esarib’i kuşattıysa da alamamıştır. Artukoğlu İlgazi’nin 1122 Temmuzu sonunda Zerdana’yı alma girişimine karşı harekete geçmiş, kendisinin gelişi üzerine İlgazi geri çekilmiştir. 1122’de Halep’e ait Balis’i kuşatmış ancak alamamış, Bîre’yi almıştır. Sonrasında Birecik’i de aman ile almıştır.

Eylül 1122’de Urfa Prinkepsi I. Joscelin Artuklu Emiri Belek’e esir düşünce, Urfa Kontluğu’nun da yönetimini üzerine alarak Maraş, Raban ve Keysun’u Keşiş Goeffroy’a tevci etmiş, Joscelin’in ve kendisinin yokluğunda kontluğunn işlerini ona emanet etmiştir. Emir Belek’in güçlenmesi üzerine Gerger’in sahibi Ermeni Mişel şehrini Urfa Kontluğu’nun yönetmine vermiştir. Kasım 1121’de İlgazi’nin ölümü üzerine Halep Emiri olan yeğeni Süleyman’dan Esarib’i 9 Nisan 1123’te barış karşılığında almıştır.

İkinci Esaret

18 Nisan 1123’te Joscelin’in esir tutulduğu yeri görmek üzere Gerger yakınlarındaki Uruş (Turuş) menvkiinde konakladığı sırada Belek’in kampını basması üzerine esir düşmüş, Joscelin’in esir tutulduğu Harput’a götürülmüştür. Kendisi esarette iken Sayda Baronu ve krallık konnettablı olan Eustache Garnier 29 Mayıs 1123’te Remle yakınlarında yapılan savaşta Fatımi ordusunu mağlup etmiştir. Baudouin 1123 Yazı’nda, Joscelin’in Ermeni arkadaşlarının da yardımıyla Harput Kalesi’ni ele geçirmiş, Joscelin’i yardım getirmek üzere göndermiştir. Ancak Emir Belek gelerek 6 Eylül’de kaleyi almış ve onu tekrar esir ederek Harran’a göndermiştir. Belek’in 1124’teki ölümünün ardından İlgazi oğlu Timurtaş’a kalmış, eşi Morphia ve Urfa Kontu I. Joscelin’in yürüttüğü pazarlık sonucunda 80 bin dinar ve bazı kalelerin verilmesi karşılığında 1124 Haziranı’nın ortasında serbest kalmıştır. İlk aşamada bu paranın 4’te 1’i ödenmiş kalanı ise ertesi sene ödenmiştir.

Yeniden Krallığın Başında

1124 Yazı’nda Venedik donanmasının da yardımıyla Fatımilerin elindeki Sur’u ele geçirmiştir. Bu fetihle beraber Askalan hariç tüm doğu Akdeniz kıyı şeridi Haçlıların eline geçmiş oldu. Ekim 1124’te Hille Emiri Dübeys b. Sadaka, Kont I. Joscelin ve Halep Mekiki Rıdvan’ın oğlu Melik Sultanşah ile Halep’i kuşattıysa da Musul Atabeyi Aksungur Porsukî’nin Halep’e gelmesi üzerine geri çekilmişlerdir. 11 Haziran 1125’te Azaz’ı kuşatan Aksungur Posukî’yi Zerdana yakınlarında yenmiştir. 1125 Ekimi’nde Beyrut Dağları’na, Beyrut’tan 6 mil uzaklıktaki Mons Glavionus Kalesi’ni inşa ettirmiştir. Sonra Dımaşk arazisine saldırarak 3 köyü yağmalamış, Fatımilere bağlı Askalan’a bir yağma seferi düzenlemiş ve Kudüs’e dönmüştür. Dımaşk topraklarına tekrar saldırdıysa da 30 Ocak 1126’da Tell Sakhâb’da Atabey Tuğtekin’e mağlup olmuştur. 1126 Martı’nda Trablus Kontu Pons’un Refeniye’yi kuşatmasına yardım etmiştir. 1126 Sonbaharı’nda Urfa Kontu Joscelin’i de yanına alarak Aksungur tarafından kuşatılan Esârib’e yönelmiş, onların gelişiyle kuşatma kalkmıştır.

1126 yılı sonunda kızı Alice ile yeni Antakya Prinkepsi olan II. Bohemund’u evlendirmiştir. Ağustos 1127’de Dımaşk’a bağlı Petra civarına yağma akını düzenlemiştir. 1127 yılı sonunda Azaz’ın hakimiyetinden dolayı Urfa Kontu Joscelin ile arası açılan Antakya Prinkepsi II. Bohemund’u 1128 yılı başında barıştırmıştır. 1128’de kızı Melisende’ye uygun birini seçmesi için temsilcilerini Fransa Kralı VI. Louis’ye yollamıştır. Louis’nin seçtiği Anjou Kontu V. Foulque ile kızını evlendirmiştir. 1128’de Batınîler, Dımaşk Emirliği’nin saldırısından korktukları için Banyas’ı Kudüs Krallığı’na vermişler ve böylece hakimiyetini daha da genişletmiştir. 1129 Sonbaharı’ında Trablus Kontu Pons, Antakya Prinkepsi II. Bohemund ve Urfa Kontu I. Joscelin ile birlikte Dımaşk’ı kuşatmak için harekete geçmişlerdir. Haçlı ordusu Dımaşk yakınlarında, Cesrü’l-Haşeb’te ordugah kurmuşlardır. Havran’dan erzak temini için bir birlik yollamışlarsa da bu birlik dönüş yolunda Dımaşk Emiri Savar tarafından imha edilmiştir. Bunun üzerine geri çekilmişlerdir.

Son Yıllar

Prinkeps II. Bohemund’un 1130’da ölmesi üzerine prinkepsliğin yönetimini düzenlemek için Antakya’ya gittiyse de kızı Kontes Alice tarafından bir süre şehre alınmamıştır. Ancak içeriden bazı Haçlıların tarafından şehrin kapılarını açmaları üzerine şehre girerek Alice’yi yönetimden uzaklaştırmış, prinkepsliğin yönetimine naip olarak Urfa Kontu I. Joscelin’i getirmiştir. Kral II. Baudouin Kudüs’e geri dönmüş ve 21 Ağustos 1131’de Kudüs’te ölmüştür.

Değerlendirme ve Ailesi

Baudouin gerek 1100-1118 yılları arasında yönettiği Urfa Kontluğu’nu gerekse 1118-1131 yılları arasında yönettiği Kudüs Krallığı’nın topraklarını hakimiyeti süresince genişleterek başarılı bir dış siyaset takip etti. Hükümdarlığı esnasında Türkler ile mücadele etti. Bu anlamda en sıkı rakipleri kuzeyde Artuklular ile Musul Selçuklu Atabeyleri, güneyde Tuğteginlilerdi. Öte yandan Kudüs Kralı olduğu dönemde de diğer Haçlı devletlerine hakimiyetini kabul ettirmeyi başardı ki özellikle bu başarısını seleflerinden hiçbiri bir daha yakalayamadı. Selefi I. Baudouin’in İtalyan şehir devletlerinin krallığın sahil kentlerinin ele geçirilmesinde gösterdikleri yardımlarına karşılık verdiği imtiyazları, Sur örneğinde olduğu gibi, sürdürdü.

Urfa Kontu iken bölgede müttefik olarak gördüğü Ermeniler ile ilişkilerini iyi tuttu. Hatta ilk ve tek eşi olan Morphia da bir Ermeniydi. Bunun yanında 1117 yılında kontluğun içerisindeki Ermeni unsurları bastırmaya ve onların yerlerine kendi adamlarını yerleştirmeye çalıştı. Kudüs Kralı olduğu dönemde ilk iş olarak Kudüs Patriği Gormond’la beraber krallığın kanunlarını oluşturarak mevcut sorunlara çözümler getirdi. Krallıktaki hiyerarşiyi belirleyerek kurucu lider rolünü üstlendi. Bunun yanı sıra çıkarları söz konusu olduğunda geri adım atmayacağını defalarca göstermiştir. Bundan ötürü Tankred ile, hatta kontluğu döneminde sağ kolu olan ve kendisinin Urfa’daki halefi Joscelin ile kısa süreli problemler yaşamıştır.

Baudouin’in eşinin adı Morphia idi. Bu eşinden 4 kızı oldu: Melisende, Alice, Hodierna ve Joveta. Kızlarından sadece Joveta Kudüs Kralı olduğu esnada doğmuştur.

İçeriğimizi beğendiniz mi? Çalışmalarımızı geliştirmemize katkıda bulunmak istiyorsanız bağışçımız olabilirsiniz.

Kaynaklar

Abû’l-Farac (Bar Habraeus), Gregory, Abû’l-Farac Tarihi, Cilt: II, çev. Ömer Riza Doğrul, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1987.

Altan, Ebru, Willermus Tyrensis’in Historia Rerum İn Partibus Transmarinis Gestarum (Denizaşırı Bölgelere Yapılan Tarihi) Adlı Eserinin XI. ve XII. Kitaplarının Türkçe Çevirisi,  (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1995.

Altan, Prof. Dr. Ebru, Antakya Haçlı Prinkepsliği Tarihi Kuruluş Devri (1098-1112), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2018.

Ayan, Doç. Dr. Ergin, Anonim Haçlı Tarihi, Selenge Yayınları, İstanbul, 2013.

Azîmî Tarihi, çev. Prof. Dr. Ali Sevim, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2006.

Barber, Malcolm, The Crusader States, Yale University Press, New Heaven ve Londra, 2012.

Carnotensis, Fulcherius, Kudüs Seferi (Kutsal Toprakları Kurtarmak), çev. İlcan Bihter Barlas, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, Haziran 2009.

Demirkent, Prof. Dr. Işın, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1098-1118), I. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2013.

Demirkent, Prof. Dr. Işın, Türkiye Selçuklu Hükümdarı I. Kılıç Arslan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2013.

I. ve II. Haçlı Seferleri Vekayinamesi, çev. Vedii İlmen, Yaba Yayınları, İstanbul, 2005.

İbn Munkız, Üsâme, İbn Munkız Haçlılara Karşı, çev. Selahattin Hacıoğlu, Bordo Siyah Yayınları, İstanbul, Temmuz 2012.

Kalânisî, İbn, Şam Tarihine Zeyl, çev. Onur Özatağ, Türkiye İş Bankası Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, Şubat 2015.

Kemâlüddîn İbnü’l-Adîm, Zübdetü’l-Haleb Min Târîhi Haleb’de Selçuklular, trc. Prof. Dr. Ali Sevim, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.

Murray, Alan V., “Baldwin II of Jerusalem”, The Crusades: An Encyclopedia, Cilt: I, ed. Alan V. Murray, ABC-CLIO, California, 2006, ss. 135-136.

Runciman, Steven, Haçlı Sefeleri Tarihi I-II, çev. Prof. Dr. Fikret Işıltan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2008.

Sevim, Ali, Biyografilerle Selçuklular Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1989.

Süryani Mikhail, Vekayi-nâme İkinci Kısım (1042-1195), çev. Hrant D. Andreasyan, 1944 (Türk Tarih Kurumu tarafından basılmamış nüsha).

Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), çev. Hrant D. Andreasyan, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.

William of Tyre, A History of Deeds Done Beyond the Sea I-II, çev. Emily Atwater Babcock ve A. C. Krey, Columbia University Press, New York, 1943.