Bu içeriğimizde, tarihte “Kara Ölüm” olarak bilinen “Veba” hastalığının Avrupa’ya yolculuğunu takip edeceğiz. İyi okumalar.
Çin-Moğolistan’da Veba
İbn Battuta, Kara Ölüm’ün ortaya çıktığı yer olarak Çin’i işaret eden ilk isimlerden olmuştur. Battuta 1342 senesi başlarında Muhammed Tuğluk Şah’ın resmi elçisi sıfatıyla, Çin’e gitmek üzere yola çıkmış ve yolculuğu esnasında kaydettiği zorluklar arasında büyük bir veba salgınına da (Kara Ölüm) değinmiştir.
Bu özelliği ile salgına şahit olan ilk müellifler arasına girmiştir. Dönemin bir diğer yakın tanığı olan ve kendisi de daha sonra Kara Ölüm’den hayatını kaybeden Halepli İbnü’l Verdi, Risala Al-naba’an Al-waka adlı eserinde, hastalığın orjinali olarak 1330 yılını ve karanlık topraklar olarak nitelediği Kuzey Asya (Çin-Hindistan-Özbekistan) bölgesini işaret etmektedir. Eğer bu bilgiler doğru ise yukarıda belirtilen doğal afetlerle birlikte Çin ve Asya sahası, salgın Avrupa’ya ulaşmadan yaklaşık 15 yıl önce vebanın pençesine düşmüştür.
Kırım-Kafkasya
Kıpçak Han’ı Cani Beg Han 1347 yılında Ceneviz kolonisi olan Kefe liman kentini bir yıl boyunca kuşatma altına almıştır. Zamanla Kara Ölüm yüzünden ordusunda çok sayıda askeri ölen Cani Beg Han, vebalı cesetleri toplatarak Ortaçağ’ın en bilindik silahı olan mancınıkların yanına taşımıştır. Savaş tarihinde o döneme kadar belki de eşi görüşmemiş bir yöntemle vebalı asker cesetlerini Cenevizlilerin olduğu bölgelere attırmıştır.
Bir yıldır kuşatma altında olan şehirde bu son gelişmenin de neden olduğu panik havası içerisinde telaşa düşerek ölü asker cesetlerini denize atıp kurtulmayı denemişlerdir. Bu işlem sırasında vebanın kendilerine hızlı bulaşması ve onları denizcilik ticaretiyle iştigal olmaları sebebiyle, Kara Ölüm’ün Avrupa’ya Ceneviz gemileriyle ulaşması ileri sürülen en önemli savdır.
Anadolu ve İstanbul’da Veba
Anadolu’nun kuzeyinde işlek bir limana sahip olan Karadeniz bölgesindeki Trabzon şehrine bakıldığında bu nokta açıklığa kavuşmuş gibi durmaktadır: “Zira İtalyan tüccarların faaliyetleri için bir üs görevi gören Trabzon limanı Kara Ölüm’ü İstanbul ve Anadolu’nun en ücra köşelerine kadar dağıtan önemli bir kavşak noktası olmuştur.” Floransalı bir kronikçi olan Giovanni Villani’nin belirttiğine göre bölgede yaşayan insanların %80’i salgın süresince hayatını kaybetmiştir.
Veba günlerinde İstanbul’a gelen bir Venedikli tüccar muhtemeldir ki gördüğü toplu insan ölümleri sebebiyle İstanbul nüfusunun yaklaşık %90’ının etkilendiğini (öldüğünü) bildirmiştir.
İtalya Sahillerinde Veba
Kara Ölüm 1348 senesi boyunca İtalya’nın güney ucundan başlayarak Avrupa’ya doğru hızla yayılmasını sürdürmüştür. İtalya’nın güneyi, Akdeniz havzasının ticari merkezi olmasının yanında irili ufaklı yüzlerce ticari liman ve balıkçı kasabasına ev sahipliği yaptığı için salgının merkez üssü haline gelmiştir.
Yani veba İtalya’nın güney ucuna birçok noktadan gemilerle giriyorken yine buradan da birçok noktaya gemilerle taşınmıştır. 1340 yılının İtalya’sında kuzey ve merkez bölgelerdeki bankacılık, ticaret ve endüstri alanındaki gelişmeler nüfus yoğunluğuna neden olurken o dönem Avrupa genelinde yaşanan yiyecek kıtlığı ve açlığının neden olduğu kriz Kara Ölüm öncesinde bu coğrafyada da fazlasıyla hissedilmiştir.
Kara Avrupa’sında
Kara Ölüm, Avrupa’ya İtalya kapılarından girdikten sonra hızla merkez ve kuzey coğrafyalarına doğru sıçramasını sürdürmüştür. Tıpkı Avusturya’da olduğu gibi hızlı ilerlemesini sürdüren bu amansız hastalık 1349 yılının yaz aylarında günümüzdeki İsviçre, Polonya ve Ren Nehri ile Alsas bölgesi boyunca ilerleyerek Fransa’ya kadar yayılmıştır.
Fransa’dan da Hansa Ligi ticari gemileriyle Büyük Britanya’ya taşınırken sınırları aşan felaketten aynı zaman diliminde Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu da nasibine düşeni fazlasıyla almıştır.
Fransa’da Veba
Kara Ölüm’ün Fransa karasına girişi ise kuzey taraftan yani Papalık makamı olan Avignon şehrinden olurken vebalı gemilerin getirdiği hastalık ise ilk kez Marsilya limanı vasıtasıyla ülke kapılarından içeriye girmiştir. Fransa’nın bu en önemli liman kenti veba sebebiyle nüfusunun yarısından fazlasını birkaç ay içerisinde kaybetmiştir. Salgının Fransız şehirlerindeki varlığını ve neden olduğu can kayıplarını gösteren resim ve tablo ülkenin adeta kanını kurutan bu amansız salgın hastalığın yıkıcı etkisini göstermektedir.
İngiltere – Büyük Britanya’da Veba
Günümüzde Kara Ölüm’ün Büyük Britanya’ya giriş yaptığı noktanın Melcombe Regis olduğu kabul edilmektedir. Hastalık birkaç ay sonra yani 1349 yılına gelindiğinde İngiltere’nin diğer bölümlerine de dağılmış ve toplu insan ölümleri başlamıştır. Bu felaketin unutulmaması ve yaşamını yitirenlerin fazlalığının belirtilmesi amacıyla Melcombe Regis’de aşağıda yer verildiği üzere günümüzde bir tabela da bulunmaktadır.
1300-1348 yılları arasında Londra nüfusu 80-100 bin arasında olduğu tahmin edilmektedir. Bu dönem üzerinde çalışan araştırmacılar Kara Ölüm nedeniyle Londra nüfusu için farklı tahminlerde bulunmaktadır. Ziegler yaklaşık 20-30 bin Naphy ve Spicer 12.500-25 bin arası Olea ve Christakos ise 50 bin insanının Londra2da Kara Ölüm süresince hayatını kaybettiğini düşünmektedir.
Kaynak: Tolgahan Karaimamoğlu, Kara Ölüm, Kronik Kitap, Ağustos 2022