Furûğ Ferruhzâd 1935’te, Tahran’da, tutucu bir toplumun ve ataerkilliği benimseyen bir ailenin içine doğmuştur. İlk ve ortaöğreniminin ardından Sanat Okulunda resim eğitimi görmüştür. Lise öğrencisiyken, 16 yaşında, uzak bir akrabasıyla evlendirilmiştir ve bu evlilikten şiirinde sıklıkla etkisini göreceğimiz bir oğlu olmuştur.
1 – “Yeniden Doğuş” kitabı, “Geçiş” şiirinden:
sana baktığımda,
bir pencereden
yaprak dolu tek ağacıma
güzün sarı sıcağında bakar gibiyim.
İki senenin ardından evliliğini sonlandıran Ferruhzâd, oğlundan koparılan bir anne olmuştur. Özgür bir yaşam seçimi üzerine, yasal sorumluluğunun babasına ait olduğu oğlundan ayrılmak zorunda kalmıştır. Bu seçimin suçluluğu, yarası onun şiirini ve biçemini kuran etkenlerin başrolünde olmuştur. Kadının toplumdaki pasifliğinden rahatsızlık duymuş, özgürce yaşamayı seçtiğinden ataerkilliğin kuvveti tarafından aşağılanmalara uğramıştır.
2 – “İsyan” kitabından, “Senin İçin Bir Şiir” şiirinden:
iffetsiz damgası yiyen bendim
haksız kınamalara gülüp geçen bendim
kendi varlığımın sesi olmaya yeltendim
gel gör ki kadındım
3 – “İsyan” kitabından, “Geri Dönüş” şiirinden:
başka renkteydi evler
toz toprak içinde ve kasvetli
çadorların* içinde yüzler
ayakları zincirli ruhlar misali
Çağdaş İran edebiyatında keskin değişikler yapan Furûğ Ferruhzâd, İran şiirine kadın bakışı getirmiştir. O güne değin erkeklerin kullandığı kalıplarla sevgilisini tarif eden kadın şairler varken, Ferruhzâd’la yeni erkek sevgili ortaya çıkmıştır. Aşk şiirlerinin yanında sosyal eleştiri içeren şiirler de yazmıştır.
4 – “Duvar” kitabından, “Cevap” şiirinden:
günahla kararmış bir alın yeğdir
namaz kılar görünüp riyakarlık eden alından
Allah’ın adını anmamak yeğdir
âlemi kandırmak için Allah Allah diye mırıldanmaktan
Ferruhzâd aynı zamanda cüzzamlıları kameralara yansıttığı “Hane Siyah Est (Ev Karadır)” filminin yönetmenliğini yapmıştır. Şiir kitaplarının isimlerine -Tutsak, Duvar, İsyan, Yeniden Doğuş, İnanalım Soğuk Mevsimin Başlangıcına- bakıldığında hayattaki mücadelesi anlaşılabilen Ferruhzâd, 1966’da trafik kazası sonucu hayatını kaybetmiştir.
5 – “İnanalım Soğuk Mevsimin Başlangıcına” kitabından, “Kuş Ölümlüdür” şiirinden:
kimse güneşle tanıştırmayacak beni
kimse serçelerin şölenine
götürmeyecek beni
uçmayı anımsa
kuş ölümlüdür.
*Kadınların dışarı çıkarken giydiği, tüm vücutlarını örten siyah örtü.
Kaynakça
- Ferruhzad, Furuğ, Rüzgar Bizi Götürecek, çev. Makbule Aras Eivazi, YKY, İstanbul, 2019.
- İşimtekin, Soner, “Karanlığa ve Geceye Takıntılı Bir Şair: Furûğ Ferruhzâd”, İ.Ü. Şarkiyat Mecmuası, Sayı: 31, 2017.